Δωρεά εκδόσεων ΑΓΡΑ (2016)  

Λόγος στους ανθρώπους παλιός

Διονύσης Καψάλης

 
Εκδότης
   Άγρα
Σειρά
  
Είδος
   Νεοελληνική ποίηση
ISBN-10
  
ISBN-13
  
Ημερομηνία Δημοσιεύσεις
   6/22/2017
Γλώσσα
  
Σελίδες
   0
Έκδοση
  
Τιμή
  
Δεσμευτικό
  
Διαστάσεις
   xx
Βάρος
  
Ημερομηνία Προσθήκης
   6/22/2017
[aem:BookFiles]
Διφυές το έργο, με λόγο και μέλος· και η αξία του, όση προκύψει, αποτέλεσμα φιλίας. Για τη μεριά του κειμένου, για την οποία αποκλειστικά υπεύθυνος (όχι όμως και αποκλειστικά αρμόδιος) είναι ο υποφαινόμενος, λίγες επεξηγήσεις νομίζω πώς αρκούν. Το ανά χείρας τεύχος έχει (δεν γινόταν αλλιώς) πειραματικό χαρακτήρα. Δοκίμασα να προσεγγίσω, να ακούσω και να υποδεχτώ στη γλώσσα μας τον αρχαίο τραγικό λόγο -με τα δικά μου μέσα, ασφαλώς, τις δικές μου δυνάμεις και εμμονές. Η προσέγγιση διχάστηκε εξαρχής σε δύο διακριτά αλλά συναφή και ίσως εντέλει συνάλληλα εγχειρήματα. Το ένα πήρε τον κανονικό δρόμο της μετάφρασης (όσο κανονικός μπορεί να είναι ο δρόμος της μετάφρασης). Έτσι, οι θρήνοι της Ηλέκτρας και της Τέκμησσας και λίγα αποσπάσματα ακόμη προτείνονται ως μεταφράσεις του αρχαίου πρωτοτύπου, λιγότερο ή περισσότερο ελεύθερες. Ο άλλος δρόμος, δρόμος αρχικά μεγαλύτερης ελευθερίας απέναντι σε δυσπρόσιτα και δυναστικά πρωτότυπα, συναντήθηκε αμέσως κι αυτός με τις δικές του δυσκολίες και δεσμεύσεις, κυρίως όσες απορρέουν από το αίτημα της φόρμας. Το αίτημα αυτό το αναδέχτηκα, όπως μπορούσα, στην περιοχή της ποίησης, γυρεύοντας, χωρίς καλά καλά να το καταλάβω, ένα αδιόρατο σημείο φυγής όπου η διάκριση λυρικής και δραματικής ποίησης δεν είναι ακόμα, ή δεν είναι πια, υποχρεωτική. Η συνέχεια έμοιαζε (κι ας μην ήταν) προκαθορισμένη: σε δύο περιπτώσεις πήρε τη μορφή δραματικού) μονολόγου (Τέκμησσα και Ιοκάστη), όπου ωστόσο ενσωματώθηκαν απόηχοι του πρωτοτύπου, ενώ συγχρόνως αναζήτησε λυρικότερη διέξοδο προς το τραγούδι, κατεξοχήν στις δύο προσευχές, της Ιοκάστης και της Αντιγόνης.
Ενδόσιμο, για τον μουσικό και τον μεταφραστή, στάθηκαν τρεις όλες κι όλες λέξεις της Τέκμησσας: "εμοί πικρός τέθνηκεν". Η φράση, ανατριχιαστικά ακριβής, απόλυτη και απαραμύθητη, απέκτησε ξαφνικά την πειθώ και όλο το ανέκκλητο κύρος που έχει φερ' ειπείν το "η ζωή εν τάφω", καθιστώντας έτσι κάθε απόπειρα μετάφρασης ανούσια (πήγα να πω, ανόσια) και πάντως περιττή. Έτσι την άκουσε και έτσι ακριβώς, με τελεσίδικη απλότητα, την τραγούδησε και ο Νίκος Ξυδάκης: σαν μια απαγόρευση της μετάφρασης. Ό,τι γράφτηκε μετά, σε λόγο ή σε μελωδία, μοιάζει τώρα, εκ των υστέρων, να γονιμοποιήθηκε κατά παράδοξο τρόπο από αυτήν την καταστατική αμηχανία και να πραγματοποιήθηκε όχι σαν κατασκευή ή επινόηση αλλά σαν μια αδόκητα βαθιά και ακούσια ανάμνηση.
Το εγχείρημα ως έχει είναι ημιτελές. Σχεδίαζα να επεκτείνω το ρόλο του αφηγητή, ο οποίος, με το προσωπείο του Τειρεσία (διχασμένο κι αυτό, αφού κοίτα συγχρόνως προς την τραγωδία και προς την "Έρημη Χώρα"), θα μεσολαβούσε και σε άλλα σημεία της υποτυπώδους δράσης. Σκόπευα επίσης να συμπληρώσω την εικόνα με έναν τουλάχιστον ακόμα δραματικό μονόλογο, της Δηιάνειρας, αλλά και με τον περίφημο κομμό της Αντιγόνης (με ή χωρίς τα χορικά). Λόγοι εντελώς άσχετοι προς τη δεινότητα με την οποία ο Νίκος Ξυδάκης είχε ήδη βρει τον δικό του δρόμο μέσα στη μουσική, μ' έκαναν να ολιγωρήσω και να περιοριστώ στο προκείμενο, το οποίο τώρα μου φαίνεται ακόμη πιο αποσπασματικό απ' ό,τι φοβόμουν. Ας είναι. Παρηγοριέμαι με τη σκέψη ότι η απόλαυση που θα αντλήσει ο ακροατής από ένα πλήρες μουσικό έργο θα μεγεθύνει ανάλογα και την επιείκεια του αναγνώστη απέναντι σ' ένα ατελές κείμενο. (Διονύσης Καψάλης)